මෝස් කේතය, ගවේෂකයන්ට ඉගෙන ගන්නා පළමු සන්නිවේදන ක්‍රමවලින් එකක්. එය භාවිතා කරමින් පණිවිඩයක් ආලෝකයෙන්, නිරවද්‍ය ලෙස සන්නිවේදනය කිරීමත්, වාණිජ විදුලි උපකරණ මගින් පවා පණිවිඩ යැවීමත් පළමු කාලවල ඉතා වැදගත් කාර්යයක් වුණා.
ඔබ කවදා හෝ අහලා තියෙනවද "ඩිට්, ඩිට්, ඩිට්, ඩාහ්, ඩාහ්, ඩාහ්, ඩිට්, ඩිට්, ඩිට්" කියන ශබ්දය? මේක තමයි ලෝකයේ වඩාත්ම ප්‍රසිද්ධ විපතේ සංඥාව වන "SOS" (Save Our Souls) මෝස් කේතයෙන් කියවෙන්නේ. තිත් සහ ඉරි (dots and dashes) කියන සංඥා දෙකක් විතරක් පාවිච්චි කරලා මුළු ලෝකෙම සන්නිවේදනය කරපු හැටි හරිම විශ්මිතයි. අද අපි මේ ෆේස්බුක් සටහනෙන් කතා කරන්නේ, මෝස් කේතයේ ආරම්භය, විකාශනය සහ එය අපේ ජීවිතයට කොයිතරම් දුරට බලපෑවාද කියන එක ගැනයි.
මෝස් කේතයේ උපත
19 වන සියවසේ මුල් භාගය වන විටත්, දුර බැහැර තොරතුරු යැවීම ඉතා මන්දගාමී කාර්යයක් වුණා. පණිවිඩකරුවන්, පරවියන්, දුම් සංඥා වගේ දේවල් තමයි ඒ කාලේ තිබුණේ. ඒත්, විදුලිය ගැන පර්යේෂණ ආරම්භ වීමත් එක්ක, නව හැකියාවන් බිහි වෙන්න පටන් ගත්තා. මේ වෙලාවේ තමයි සැමුවෙල් මෝස් කියන ඇමරිකානු චිත්‍ර ශිල්පියා සහ නව නිපැයුම්කරුගේ අවධානය විදුලි ටෙලිග්‍රාෆ් එකක් නිර්මාණය කිරීමට යොමු වෙන්නේ.
මෝස් තනියම මේ දේ කළේ නැහැ. ඔහුගේ සහායකයා වුණු ඇල්ෆ්‍රඩ් වේල් (Alfred Vail) සමඟ එකතු වෙලා තමයි මේ අදහස තවත් ඉදිරියට ගෙන ගියේ. මුලින්ම ඔවුන් හිතුවේ කඩදාසි පටියක ලියවුණු අකුරු ටෙලිග්‍රාෆ් එකෙන් එළියට ගන්නයි. ඒත් වේල් දුන්න අදහසක් නිසා, ඔවුන් තිත් සහ ඉරි වලින් සමන්විත සරල කේත ක්‍රමයක් නිර්මාණය කරන්න තීරණය කළා. ඒ කේතය, විදුලි සංඥා මඟින් ශබ්දයක් හෝ කඩදාසි පටියක සලකුණු විදිහට සටහන් කරන්න පුළුවන් වුණා. 1844 දී වොෂින්ටන් ඩී.සී. සහ බැල්ටිමෝර් අතර මුල්ම සාර්ථක ටෙලිග්‍රාෆ් මාර්ගය ස්ථාපිත කළා. "දෙවියන් වහන්සේ කුමක් සිදු කළාද?" (What hath God wrought?) කියන පණිවිඩය තමයි ඒ මාර්ගයෙන් මුලින්ම යැව්වේ. මේක ඇත්තටම විප්ලවයක්. මෙය ඒ කාලේ පාවිච්චි කළේ "ඇමරිකානු මෝස් කේතය" නමින්!
එහෙත් ඇමරිකානු මෝස් කේතයේ එහි යම් යම් සංකීර්ණතා තිබුණා. විශේෂයෙන්ම ජාත්‍යන්තර සන්නිවේදනයට එය එතරම් සුදුසු වුණේ නැහැ. මේ අඩුපාඩු හඳුනාගෙන, ජර්මනියේ ෆ්‍රෙඩ්රික් ක්ලෙමන්ස් ගර්ක් (Friedrich Clemens Gerke) කියන දක්ෂ ඉංජිනේරුවා මේ කේතය තවත් සරල කළා. ඔහු ඉරි වල දිග සහ සංඥා අතර පරතරය සම්මත කළා. මේ "හැම්බර්ග් අක්ෂර මාලාව" (Hamburg Alphabet) කියලා මුලින් හැඳින්වූ කේතය, 1865දී වියානාහි පැවති ජාත්‍යන්තර ටෙලිග්‍රාෆ් සම්මේලනයේදී "ජාත්‍යන්තර මෝස් කේතය" ලෙස නිල වශයෙන් පිළිගත්තා. අද අපි දන්නා මෝස් කේතය කියන්නේ මේ ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතියයි.
මෝස් කේත අකුරු (Sinhala & English Letters Representation)
| අකුර | මෝස් කේතය |
|---|---|
| A | · − |
| B | − · · · |
| C | − · − · |
| D | − · · |
| E | · |
| F | · · − · |
| G | − − · |
| H | · · · · |
| I | · · |
| J | · − − − |
| K | − · − |
| L | · − · · |
| M | − − |
| N | − · |
| O | − − − |
| P | · − − · |
| Q | − − · − |
| R | · − · |
| S | · · · |
| T | − |
| U | · · − |
| V | · · · − |
| W | · − − |
| X | − · · − |
| Y | − · − − |
| Z | − − · · |
| ඉලක්කම | මෝස් කේතය |
|---|---|
| 1 | · − − − − |
| 2 | · · − − − |
| 3 | · · · − − |
| 4 | · · · · − |
| 5 | · · · · · |
| 6 | − · · · · |
| 7 | − − · · · |
| 8 | − − − · · |
| 9 | − − − − · |
| 0 | − − − − − |
විශේෂ මෝස් කේත: SOS
SOS = · · · − − − · · · මෙය ලෝකයේ ප්‍රකටම ව්‍යාසන (distress) සංඥාවයි.
ටයිටැනික් නෞකාවේ කතාව
මෝස් කේත
🚩 ගවේෂක සන්නිවේදන ක්‍රම
මෝස් කේතයට අමතරව ගවේෂකයන් අතර භාවිතා වන සන්නිවේදන ක්‍රම කිහිපයක් මෙසේය:
🔦 1. ආලෝක සංඥා (Light Signaling)
ආලෝකය (Torchlight/Heliograph) භාවිතයෙන් මෝස් කේතය ක්‍රියාත්මක කිරීම බොහෝ විට සිදු කළා. රැයේදී ටෝච් එකක් හෝ දවස් කාලයේදී හෙලියෝග්‍රාෆ් (heliograph – දිනකාන්තය ආලෝකයෙන්) භාවිත කරමින් තිත් සහ ඉරි පෙන්වා පණිවිඩ යැවූවා.
🧵 2. සෙමාෆෝරය (Semaphore Signaling)
දෙදෙස් පාවහන් (flags) භාවිත කරමින් සන්නිවේදනය කිරීම. සෙමාෆෝරයෙහි අකුරු සඳහා අනුවර්තී විශේෂිත හැඩයන් යටතේ පාවහන් දෙකක් පිහිටුවේ. මෙය දිනයේදී දුරස්ථවේ සිටින පුද්ගලයෙකුට පණිවිඩ යැවීමට භාවිතා වුණා.
➡️ සෙමාෆෝරය මෝස් කේතයට සාපේක්ෂව ක්‍රියාත්මක නොවුවත්, ඒවා දෙකම විශ්‍රාමික සන්නිවේදන ක්‍රම ලෙස Scouts අතර ඉගෙනීමේ වටිනාකමක් ලබාදී තිබුණා.
🪧 3. සලකුණු සන්නිවේදනය (Trail Signs / Tracking Symbols)
ගවේෂකයන් ගමන් කරද්දී භාවිතා කරන සලකුණු ක්‍රමය. දැලියෙන් හෝ පාරෙහි ඇති විශේෂ සලකුණු (e.g., ➡️, ❌, 🛑) මඟින් පසුපස එන අය වෙනුවෙන් තොරතුරු දක්වයි. මෙය නොවචනික සන්නිවේදන ක්‍රමයක් වන අතර, කිසිඳු තාක්ෂණයක් නොමැතිව පණිවිඩ ලබාදිය හැකියි.
🛠 භාවිතා කළ හැකි ක්‍රම:
🔦 Torchlight (ආලෝකයෙන්):
-
· = කෙටි ආලෝකය
-
− = දිගු ආලෝකය
🔊 Shouting/Beeping:
-
· = කෙටි ශබ්දය
-
− = දිගු ශබ්දය
👋 Flag (සෙමාෆෝරය නොව, පාවහන්):
-
උඩට ඔසවා = ·
-
පැත්තකට හරින්න = −
✋ Hand Tap (තට්ටු කිරීම):
-
· = කෙටි තට්ටුව
-
− = දිගු තට්ටුව
මෝස් මතක තබා ගැනීමේ උපදෙස්:
-
සරල වචන වලට මෝස් කේතයක් හඳුන්වා දෙන්න. උදාහරණය:
-
HI = · · · · / · ·
-
SCOUT = · · · − / − · − − / − − − / · · −
-
-
Flashcards හදාගෙන පුහුණු වන්න.
-
Scout group එකක් ලෙස Game එකක් ලෙස තරඟ වශයෙන් ක්‍රමවත් ව්‍යායාම කරන්න.
බාලදක්ෂයන්ට මෝස් කේතය කියන්නේ තාක්ෂණයෙන් වෙන්වී තවමත් භාවිතා කළ හැකි සන්නිවේදන ක්‍රමයක්. මෝස් කේතය තරඟ සඳහා පමණක් නොව, ජීවිත බේරීම, කණ්ඩායම් සන්නිවේදනය, සහ විශේෂ අවස්ථා වලදී පණිවිඩ හුවමාරු කිරීම සඳහාත් බෙහෙවින් වැදගත් වේ. ඇත්තටම බොහෝ පිරිවෙළියන් සහ විශේෂයෙන්ම Scouts අතර, සන්නිවේදනය සඳහා මෝස් කේතය (Morse Code) එක්තරා වැදගත් භාෂාවක් වුණා. එයට අමතරව ගවේෂක චලන ක්‍රමයේදී භාවිතා වන තවත් සන්නිවේදන ක්‍රම කිහිපයක් පවා අපි මෙතැනට එක් කළ හැකියි. ඔබේ බ්ලොග් ලිපියට ඒවා එක් කිරීමෙන්, එය තවත් උචිත, විනෝදජනක සහ අධ්‍යාපනමය අගයක් ඇති කරයි. ඒවා ගැන හිතන විට, අද අපේ ජීවිතයට තාක්ෂණයෙන් ලැබෙන පහසුව ගැන අපට අලුතින් හිතන්න පුළුවන් නේද?
