මෝස් කේතය කියන්නේ තිත් (·) සහ ඉරි (−) භාවිතයෙන් අකුරු සහ ඉලක්කම් නිරූපණය කරන සන්නිවේදන ක්‍රමයක්. මෙය විදුලි සංඥා, ආලෝක සංඥා, ශබ්ද සංඥා හෝ ආරයුධ පවා භාවිතයෙන් පණිවිඩ යැවීමට හැකියාව සලසනවා. සන්නිවේදනය මිනිස් ජීවිතයේ අනිවාර්ය අංගයක්. අපි හැමෝම එකිනෙකා සමඟ සම්බන්ධ වෙන්න, අදහස් හුවමාරු කරගන්න නිරන්තරයෙන්ම උත්සාහ කරනවා. ඒ සඳහා කාලයත් සමඟ විවිධ ක්‍රමවේද බිහි වුණා. දුරකථනය, අන්තර්ජාලය, ජංගම දුරකථන වගේ දියුණු තාක්ෂණයන් අද අපේ ජීවිතේ කොටසක්. ඒත්, මේ හැමදේටම කලින්, ලෝකය පුරා වේගවත්ව තොරතුරු යවන්න පුළුවන් වුණු පුදුමාකාර ක්‍රමවේදයක් තිබුණා. ඒ තමයි "මෝස් කේතය" (Morse Code).
මෝස් කේතය, ගවේෂකයන්ට ඉගෙන ගන්නා පළමු සන්නිවේදන ක්‍රමවලින් එකක්. එය භාවිතා කරමින් පණිවිඩයක් ආලෝකයෙන්, නිරවද්‍ය ලෙස සන්නිවේදනය කිරීමත්, වාණිජ විදුලි උපකරණ මගින් පවා පණිවිඩ යැවීමත් පළමු කාලවල ඉතා වැදගත් කාර්යයක් වුණා.
ඔබ කවදා හෝ අහලා තියෙනවද "ඩිට්, ඩිට්, ඩිට්, ඩාහ්, ඩාහ්, ඩාහ්, ඩිට්, ඩිට්, ඩිට්" කියන ශබ්දය? මේක තමයි ලෝකයේ වඩාත්ම ප්‍රසිද්ධ
විපතේ සංඥාව වන "SOS" (Save Our Souls) මෝස් කේතයෙන් කියවෙන්නේ. තිත් සහ
ඉරි (dots and dashes) කියන සංඥා දෙකක් විතරක් පාවිච්චි කරලා මුළු ලෝකෙම
සන්නිවේදනය කරපු හැටි හරිම විශ්මිතයි. අද අපි මේ ෆේස්බුක් සටහනෙන් කතා
කරන්නේ, මෝස් කේතයේ ආරම්භය, විකාශනය සහ එය අපේ ජීවිතයට කොයිතරම් දුරට
බලපෑවාද කියන එක ගැනයි.
මෝස් කේතයේ උපත
19 වන සියවසේ මුල් භාගය වන විටත්, දුර බැහැර තොරතුරු යැවීම ඉතා මන්දගාමී කාර්යයක් වුණා. පණිවිඩකරුවන්, පරවියන්, දුම් සංඥා වගේ දේවල් තමයි ඒ කාලේ තිබුණේ. ඒත්, විදුලිය ගැන පර්යේෂණ ආරම්භ වීමත් එක්ක, නව හැකියාවන් බිහි වෙන්න පටන් ගත්තා. මේ වෙලාවේ තමයි සැමුවෙල් මෝස් කියන ඇමරිකානු චිත්‍ර ශිල්පියා සහ නව නිපැයුම්කරුගේ අවධානය විදුලි ටෙලිග්‍රාෆ් එකක් නිර්මාණය කිරීමට යොමු වෙන්නේ.
මෝස් තනියම මේ දේ කළේ නැහැ. ඔහුගේ සහායකයා වුණු ඇල්ෆ්‍රඩ් වේල් (Alfred Vail) සමඟ එකතු වෙලා තමයි මේ අදහස තවත් ඉදිරියට ගෙන ගියේ. මුලින්ම ඔවුන් හිතුවේ කඩදාසි පටියක ලියවුණු අකුරු ටෙලිග්‍රාෆ් එකෙන් එළියට ගන්නයි. ඒත් වේල් දුන්න අදහසක් නිසා, ඔවුන් තිත් සහ ඉරි වලින් සමන්විත සරල කේත ක්‍රමයක් නිර්මාණය කරන්න තීරණය කළා. ඒ කේතය, විදුලි සංඥා මඟින් ශබ්දයක් හෝ කඩදාසි පටියක සලකුණු විදිහට සටහන් කරන්න පුළුවන් වුණා. 1844 දී වොෂින්ටන් ඩී.සී. සහ බැල්ටිමෝර් අතර මුල්ම සාර්ථක ටෙලිග්‍රාෆ් මාර්ගය ස්ථාපිත කළා. "දෙවියන් වහන්සේ කුමක් සිදු කළාද?" (What hath God wrought?) කියන පණිවිඩය තමයි ඒ මාර්ගයෙන් මුලින්ම යැව්වේ. මේක ඇත්තටම විප්ලවයක්. මෙය ඒ කාලේ පාවිච්චි කළේ "ඇමරිකානු මෝස් කේතය" නමින්!
එහෙත් ඇමරිකානු මෝස් කේතයේ එහි යම් යම් සංකීර්ණතා තිබුණා. විශේෂයෙන්ම ජාත්‍යන්තර සන්නිවේදනයට එය එතරම් සුදුසු වුණේ නැහැ. මේ අඩුපාඩු හඳුනාගෙන, ජර්මනියේ ෆ්‍රෙඩ්රික්
ක්ලෙමන්ස් ගර්ක් (Friedrich Clemens Gerke) කියන දක්ෂ ඉංජිනේරුවා මේ කේතය
තවත් සරල කළා. ඔහු ඉරි වල දිග සහ සංඥා අතර පරතරය සම්මත කළා. මේ "හැම්බර්ග්
අක්ෂර මාලාව" (Hamburg Alphabet) කියලා මුලින් හැඳින්වූ කේතය, 1865දී
වියානාහි පැවති ජාත්‍යන්තර ටෙලිග්‍රාෆ් සම්මේලනයේදී "ජාත්‍යන්තර මෝස් කේතය" ලෙස නිල වශයෙන් පිළිගත්තා. අද අපි දන්නා මෝස් කේතය කියන්නේ මේ ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතියයි.
මෝස් කේතය සන්නිවේදනයේ රන්වන් යුගයක් ආරම්භ කළා කිව්වොත් වැරදි නැහැ. ටෙලිග්‍රාෆ් ක්‍රියාකරුවන්
කියන්නේ ඒ කාලේ හිටපු හරිම දක්ෂ අය. ඔවුන්ට පුළුවන් වුණා මේ තිත් සහ ඉරි
සංඥා වලින් අතිශය වේගයෙන් පණිවිඩ යවන්න සහ ලබාගන්න!
මෝස් කේත අකුරු (Sinhala & English Letters Representation)
| අකුර | මෝස් කේතය |
|---|
| A | · − |
| B | − · · · |
| C | − · − · |
| D | − · · |
| E | · |
| F | · · − · |
| G | − − · |
| H | · · · · |
| I | · · |
| J | · − − − |
| K | − · − |
| L | · − · · |
| M | − − |
| N | − · |
| O | − − − |
| P | · − − · |
| Q | − − · − |
| R | · − · |
| S | · · · |
| T | − |
| U | · · − |
| V | · · · − |
| W | · − − |
| X | − · · − |
| Y | − · − − |
| Z | − − · · |
| ඉලක්කම | මෝස් කේතය |
|---|
| 1 | · − − − − |
| 2 | · · − − − |
| 3 | · · · − − |
| 4 | · · · · − |
| 5 | · · · · · |
| 6 | − · · · · |
| 7 | − − · · · |
| 8 | − − − · · |
| 9 | − − − − · |
| 0 | − − − − − |
ප්‍රවෘත්ති, ව්‍යාපාරික තොරතුරු, පුද්ගලික පණිවිඩ ලොව පුරා යවන්න මේක ප්‍රධානම මාධ්‍යය වුණා. විශේෂයෙන්ම නැව් වලට මෝස් කේතය අත්‍යවශ්‍ය
දෙයක් වුණා. මුහුදේදී සිදුවන අනතුරු වලදී "SOS" සංඥාව මුළු ලෝකයම
දැනගත්තා. නාවික ගමනාගමනයට, කාලගුණ වාර්තා වලට, වෙරළබඩ ස්ථාන සමඟ සහ වෙනත්
නැව් සමඟ සන්නිවේදනයට මෙය අතිශයින් වැදගත් වුණා. දරුණු කාලගුණික තත්ත්වයන්
යටතේ පවා මෙය විශ්වාසනීයව ක්‍රියාත්මක
වුණා. ගුවන් නියමුවන් සහ ගුවන් ගමන් පාලකවරු පවා මෝස් කේතය භාවිතා කළා.
විශේෂයෙන්ම ගුවන් ගමන් මාර්ග හඳුනාගැනීමට සහ මූලික සන්නිවේදනයට මෙය වැදගත්
වුණා.
විශේෂ මෝස් කේත: SOSSOS = · · · − − − · · · මෙය ලෝකයේ ප්‍රකටම ව්‍යාසන (distress) සංඥාවයි.
ටයිටැනික් නෞකාවේ කතාව
මෝස් කේතයේ වැදගත්කම වඩාත් හොඳින් අවධාරණය කරන ඛේදනීය කතාවක් තමයි 1912 දී සිදුවුණු ටයිටැනික් නෞකාවේ අනතුර. අදටත් මිනිසුන්ගේ සිත් කම්පා කරන මේ සිදුවීමේදී, මෝස් කේතය ජීවිත බේරාගැනීමට කෙතරම් බලපෑවාද යන්න හොඳින් පැහැදිලි වෙනවා. අප්‍රේල් 14 වනදා රාත්‍රියේදී, ටයිටැනික් නෞකාව අයිස් කන්දක හැපී මුහුදුබත් වීමට පටන් ගත්තා. නෞකාවේ සිටි ගුවන් විදුලි ක්‍රියාකරුවන් වන ජැක් ෆිලිප්ස් සහ හැරල්ඩ් බ්‍රයිඩ්, වහාම "CQD" (Call, Query, Distress - විපතක් වාර්තා කරමි) සහ පසුව "SOS" යන සංඥා මෝස් කේතයෙන් මුළු පරිසරයටම විසුරුවා හැරියා. ඔවුන් නොනැවතී පණිවිඩ යැව්වේ, අවට සිටින නැව්වලින් උපකාර ඉල්ලා සිටින්නයි. මේ පණිවිඩ ලැබුණේ ඉතාම අසීරු තත්ත්වයන් යටතේයි. ටයිටැනික් නෞකාවට ආසන්නව සිටි "කාර්පේතියා" (Carpathia) නමැති නෞකාවේ ගුවන් විදුලි ක්‍රියාකරු වන හැරල්ඩ් කොට්හැම්, මෝස් කේත සංඥාවන් අසා සිටියා. ඔහු වහාම කපිතාන්වරයාට මේ බව දැනුම් දුන් අතර, කාර්පේතියා නෞකාව වහාම ටයිටැනික් නෞකාව තිබූ ස්ථානයට ළඟා වීමට පිටත් වුණා. අවාසනාවකට, ටයිටැනික් නෞකාව ගිලී යාමට ගතවූ කාලයත්, කාර්පේතියා නෞකාවට එහි ළඟා වීමට ගතවූ කාලයත් අතර වෙනසක් තිබුණා. එහෙත්, මෝස් කේතය මගින් යැවූ මේ විපතේ සංඥාවන් නිසා, බොහෝ ජීවිත බේරා ගැනීමට කාර්පේතියා නෞකාවට හැකි වුණා. ටයිටැනික් නෞකාවේ අනතුර සිදුවන අවස්ථාවේදී, මෝස් කේත සන්නිවේදනයේ තිබූ දුර්වලතා පවා අනාවරණය වුණා.
මෝස් කේත
අදටත් මෝස් කේතය ආධුනික ගුවන් විදුලි (Amateur Radio / Ham Radio) ලෝලීන් අතර ඉතාම ජනප්‍රියයි.
එය "CW" (Continuous Wave) ලෙසත් හැඳින්වෙනවා. අඩු බලයකින් වුවද ඵලදායීව
සන්නිවේදනය කිරීමටත්, ශබ්දය සහ බාධා කිරීම් අතරින් පවා පණිවිඩ පැහැදිලිව
ලබාගැනීමටත් මෝස් කේතය අතිශයින්ම කාර්යක්ෂමයි. හදිසි අවස්ථාවන්හිදී හෝ
වෙනත් සන්නිවේදන ක්‍රම අක්‍රිය වූ විට උපස්ථ ක්‍රමයක්
ලෙස අදටත් යම් යම් අවස්ථාවල මෙය භාවිතා කරනවා. ආලෝක සංඥා, ශබ්ද, හෝ ස්පර්ශ
සංවේදනයන් මගින් පවා මෝස් කේතය භාවිතා කරන්න පුළුවන්. මෙය ඇතැම් ආබාධ සහිත
පුද්ගලයන්ට සන්නිවේදනය කිරීමටත් ප්‍රයෝජනවත්.
ටෙලිග්‍රාෆ් යන්ත්‍රය, දුරකථනය, ෆැක්ස් යන්ත්‍රය, අන්තර්ජාලය වගේ දියුණු තාක්ෂණයන් බිහිවීමත් එක්ක, වාණිජමය සහ නිල කටයුතු සඳහා මෝස් කේතයේ භාවිතය ක්‍රමයෙන් අඩුවුණා. 1997 දී නැවකින් අවසන් වරට වාණිජ මෝස් කේත පණිවිඩයක් යැව්වා.
බොහෝ රටවල් 2000 දශකයේ මුල් භාගය වන විට නාවික බලපත්‍ර
සඳහා මෝස් කේත දැනුම අනිවාර්ය කිරීම නවතා දැමුවා. ඒත්, මේ සියල්ලටම වඩා
මෝස් කේතය කියන්නේ මිනිස් දක්ෂතාවයේ සහ නොපසුබට උත්සාහයේ විශිෂ්ටතම
සාක්ෂියක්. සරල වුවත්, එය ශක්තිමත්, විශ්වාසනීය සහ ඵලදායී සන්නිවේදන ක්‍රමයක්.
එහි ඓතිහාසික වැදගත්කම සහ විශේෂිත සන්දර්භයන්හිදී එහි ඇති වටිනාකම නිසා,
මෝස් කේතය තවදුරටත් අප අතර පවතිනවා. එය අපට උගන්වන්නේ, සීමිත සම්පත් වලින්
වුවද, විශාල වෙනසක් ඇති කළ හැකි බවයි. අද
අපිට ඇඟිලි තුඩු වලින් ලෝකය සමඟ සම්බන්ධ වෙන්න පුළුවන්. ඒත්, මේ පහසුව
පිටුපස, මෝස් කේතය වගේ අතීතයේ සිට සන්නිවේදනය දියුණු කරන්න ගත් විවිධ
උත්සාහයන් හා ඉතිහාසයේ සිදුවීම් සැගවී තියෙනවා.
🚩 ගවේෂක සන්නිවේදන ක්‍රම
මෝස් කේතයට අමතරව ගවේෂකයන් අතර භාවිතා වන සන්නිවේදන ක්‍රම කිහිපයක් මෙසේය:
🔦 1. ආලෝක සංඥා (Light Signaling)
ආලෝකය (Torchlight/Heliograph) භාවිතයෙන් මෝස් කේතය ක්‍රියාත්මක කිරීම බොහෝ විට සිදු කළා. රැයේදී ටෝච් එකක් හෝ දවස් කාලයේදී හෙලියෝග්‍රාෆ් (heliograph – දිනකාන්තය ආලෝකයෙන්) භාවිත කරමින් තිත් සහ ඉරි පෙන්වා පණිවිඩ යැවූවා.
🧵 2. සෙමාෆෝරය (Semaphore Signaling)
දෙදෙස් පාවහන් (flags) භාවිත කරමින් සන්නිවේදනය කිරීම. සෙමාෆෝරයෙහි අකුරු සඳහා අනුවර්තී විශේෂිත හැඩයන් යටතේ පාවහන් දෙකක් පිහිටුවේ. මෙය දිනයේදී දුරස්ථවේ සිටින පුද්ගලයෙකුට පණිවිඩ යැවීමට භාවිතා වුණා.
➡️ සෙමාෆෝරය මෝස් කේතයට සාපේක්ෂව ක්‍රියාත්මක නොවුවත්, ඒවා දෙකම විශ්‍රාමික සන්නිවේදන ක්‍රම ලෙස Scouts අතර ඉගෙනීමේ වටිනාකමක් ලබාදී තිබුණා.
🪧 3. සලකුණු සන්නිවේදනය (Trail Signs / Tracking Symbols)
ගවේෂකයන් ගමන් කරද්දී භාවිතා කරන සලකුණු ක්‍රමය. දැලියෙන් හෝ පාරෙහි ඇති විශේෂ සලකුණු (e.g., ➡️, ❌, 🛑) මඟින් පසුපස එන අය වෙනුවෙන් තොරතුරු දක්වයි. මෙය නොවචනික සන්නිවේදන ක්‍රමයක් වන අතර, කිසිඳු තාක්ෂණයක් නොමැතිව පණිවිඩ ලබාදිය හැකියි.
🛠 භාවිතා කළ හැකි ක්‍රම:
🔦 Torchlight (ආලෝකයෙන්):
-
· = කෙටි ආලෝකය
-
− = දිගු ආලෝකය
🔊 Shouting/Beeping:
-
· = කෙටි ශබ්දය
-
− = දිගු ශබ්දය
👋 Flag (සෙමාෆෝරය නොව, පාවහන්):
-
උඩට ඔසවා = ·
-
පැත්තකට හරින්න = −
✋ Hand Tap (තට්ටු කිරීම):
-
· = කෙටි තට්ටුව
-
− = දිගු තට්ටුව
මෝස් මතක තබා ගැනීමේ උපදෙස්:
-
සරල වචන වලට මෝස් කේතයක් හඳුන්වා දෙන්න. උදාහරණය:
-
Flashcards හදාගෙන පුහුණු වන්න.
-
Scout group එකක් ලෙස Game එකක් ලෙස තරඟ වශයෙන් ක්‍රමවත් ව්‍යායාම කරන්න.
බාලදක්ෂයන්ට මෝස් කේතය කියන්නේ තාක්ෂණයෙන් වෙන්වී තවමත් භාවිතා කළ හැකි සන්නිවේදන ක්‍රමයක්. මෝස් කේතය තරඟ සඳහා පමණක් නොව, ජීවිත බේරීම, කණ්ඩායම් සන්නිවේදනය, සහ විශේෂ අවස්ථා වලදී පණිවිඩ හුවමාරු කිරීම සඳහාත් බෙහෙවින් වැදගත් වේ. ඇත්තටම බොහෝ පිරිවෙළියන් සහ විශේෂයෙන්ම Scouts අතර, සන්නිවේදනය සඳහා මෝස් කේතය (Morse Code) එක්තරා වැදගත් භාෂාවක් වුණා. එයට අමතරව ගවේෂක චලන ක්‍රමයේදී භාවිතා වන තවත් සන්නිවේදන ක්‍රම කිහිපයක් පවා අපි මෙතැනට එක් කළ හැකියි. ඔබේ බ්ලොග් ලිපියට ඒවා එක් කිරීමෙන්, එය තවත් උචිත, විනෝදජනක සහ අධ්‍යාපනමය අගයක් ඇති කරයි. ඒවා ගැන හිතන විට, අද අපේ ජීවිතයට තාක්ෂණයෙන් ලැබෙන පහසුව ගැන අපට අලුතින් හිතන්න පුළුවන් නේද?
